Ba al dakizue Santxiki izena nondik datorren? Egon al zarete inoiz Idoi izeneko herrixka zaharrean eta bertatik oso gertu dagoen Marizulo izeneko lekuan? Ibarreko euskararen historia eta horrelako bitxikeria gehiago ezagutzeko eta…
FAMILIAN EUSKARAZ GOZATZEKO
Ventura Ruizen 5 bideo-ipuinen oinarri izan diren 5 ibilbide Ibarrean zehar. Horietan topatuko dugun fauna, flora eta lekuen historiari buruz ikasi ahalko dugu eta baita familian euskaraz gozatzeko Nafarroako ahozko tradizioko abesti, asmakizun, formulak eta abar ere.
XIX. mendearen bukaera arte, euskara izan zen Aranguren Ibarreko biztanleen ohiko hizkuntza. Horregatik dute jatorri euskalduna Ibarreko toponimo zaharrenek.
Toponimoak lekuen izen bereziak dira. Entitate geografiko bat, toki bat edo eremu bat adierazi, izendatu edo ezagutzeko erabiltzen diren hitzak dira. 2007az geroztik, kultur ondare ez-material tratamendua ematen zaie.
Aranguren Ibarreko Udalaren helburua, egitasmo honen bidez, guztiona den ondare hori zabaldu, ezagutarazi eta zaintzea da. Horretarako eskola zein gurasoentzako tresna sortu du, haurren gozamena eta euskararekiko lotura sinbolikoa ardatz hartuta.
Ibarrean biztanle gehien dituzten 5 herrietako euskal jatorriko zenbait toponimo aukeratu dira eta aukeraketa horretarako honako irizpideak jarraitu dira:
Toki-izenak iradokitzaileak izatea, istorio baterako abiapuntu egokiak.
Toponimoaren euskal jatorri eta esanahiari buruzko oinarrizko adostasuna egotea.
Herritik gertu izatea eta haur txikiekin irisgarri.
Tokian bertan, istorioarekin lotu daitekeen eta nabarmentzen den zerbait izatea: zuhaitz deigarri bat, muinoa, harkaitza, etxola, iturria….
Ondoren, izen berezi horiek dituzten dermioak zeharkatzen dituzten ibilbideetako toponimo, kokapen fisiko, fauna, flora eta historia errealetan oinarriturik Ventura Ruiz ipuin-kontalariak 5 ipuin sortu eta bideoz grabatu ditu.
7 kilometro inguruko ibilbidea da. Familian egin daitekeen ibilbide zirkularra , Irulegi IPko aparkalekuaren parean hasten dena. Bidea egiten dugun bitartean, Mugazuri, Xubingo, Beloaran, Sankin, Iturtxiki eta Lezkairu antzinako toponimoak non kokatzen diren jakiteaz gain, hainbat haur-parketan eta skatepark batean jolasteko aukera izango dugu, askaldegi batean indarberritzekoa eta Mugarteako belakiak ikustekoa.
Hasiera: Irulegi I.P. (Mutiloa) Distantzia: 7,27 km. Desnibela: 236 m. Gehieneko altuera: 501 m. Zailtasun maila: ertaina Denbora: ordu 1 eta 40 minutu Ibilbide mota: zirkularra
Ibilbide zirkular honek 4 kilometro inguru ditu. Ibilbidea, familian egiteko egokia, Taxoareko Erdi Aroko iturrian hasi eta amaitzen da, eta, pista tarteak baditu ere, batez ere bidexendetatik igarotzen da. Iturriaren ondoan, haurrentzako parkea eta askaldegia daude. Bidean antzinako toponimo batzuk non kokatzen diren jakiteko aukera izanen dugu, hala nola, Oiantxikia, Oianandia eta Auzalor. Horrez gain, Noaingo ubidearen ikuspegi ederra izango dugu edo duela 200 urte baino gehiago eraikitako otso-tranpa bat bisitatzeko aukera.
Hasiera: Erdi Aroko iturria (Taxoare) Distantzia: 3,86 km.
Desnibela: 115 m.
Gehieneko altuera: 513 m.
Zailtasun maila: ertaina
Denbora: ordu 1
Ibilbide mota: zirkularra
Ia 8 kilometroko ibilbidea da, nahi izanez gero 5 eta 3 kilometroko bi zatitan egin daitekeena. Bi tarteak Zolinako behealdeko putzu-askan hasi eta amaitzen dira. Lehen ibilbidean, antzinako Txurruta, Idoi eta Marizulo toponimoak kokatzeaz gain, Idoi herriaren eta San Juan baselizaren hondakinak ikusi ahalko ditugu. Pistatik doan bigarren tartean, Sadar ibaia zeharkatu ahal izango dugu pasarela batetik, eta Elorditik oso gertutik, Ezkoriz urmaeleko ikuspegi paregabeaz gozatu.
Hasiera:Beheko aska-putzua
Distantzia: 7,96 km. 5 eta 3 km.-ko bi zatitan egiteko aukera
Desnibela:169 m.
Gehieneko altuera: 591 m.
Zailtasun maila: ertaina.
Denbora: 2 ordu eta 15 minutu.
Ibilbide mota: Zirkularra.
Emakume erromes batek Donejakue bideko aterpetxe batean asko hunkitu zuen eta Labianorekin zerikusia zuen istorio bat entzun zuen. Bidetik desbideratzea erabaki zuen eta Oianko, Pagadi, Kaskaillua, Aldapazoko, Mokarte eta Akermendia zeharkatuz Labianora iritsi zen. Bertan zahar batekin egin zuen topo eta bere bidea jarraitu ahal izateko ahokorapilo bat ikasi beharko zuela adierazi zion.
Hasiera:
Distantzia: 5,54 km. Desnibela: 219 m. Gehieneko altuera: 215 m. Zailtasun maila: ertaina. Denbora: 2 ordu eta 25 minutu. Ibilbide mota: Zirkularra.
Ibilbide zirkular honek 7 kilometro baino piska bat gehiago du eta herriko harraskatik gora doan bidean hasi eta bukatzen da. Pista zatiren bat baldin badu ere, gehien bat bide-xendetatik egiten da eta familian egiteko erraza da. Bidean zehar Lizardi, Bexuingo iturria, Bordaxar eta Lamiturri izeneko dermioak kokatzeko aukera izango dugu.
Hasiera: Distantzia: 4,70 km. Desnibela: 202 m. Gehieneko altuera: 795 m. Zailtasun maila: ertaina. Denbora: ordu 1 eta 30 minutu. Ibilbide mota: zirkularra.
Ibilbide zirkular honek 4 kilometro inguru ditu. Ibilbidea, familian egiteko egokia, Ilundaingo Parking publikoan hasi eta amaitzen da. Pista tarteak ditu baina baso tartean bidexka ugari pasako dira. Bidean toponimo batzuen kokalekua ezagutuko dugu, esate baterako, Olendain, Ezpelgorria, Potxe eta Arikita mendia. Ibilbidean zehar egurrezko hainbat taila ikusiko ditugu “Baso bizidunean”, baita 400 urte inguruko haritza ere.
Hasiera: Ilundaingo Parkina. Distantzia: 3,62 km. Desnibela: 151m. Gehieneko altuera: 776 m. Zailtasun maila: Ertaina. Denbora: ordu 1. Ibilbide mota: zirkularra.
Euskara Zerbitzutik proiektu hau aurrera ateratzea posible egin duten pertsona guztien prestutasuna eskertu nahi dugu: Mikel Belasko, Ruben Ibero, Ibai Ballano, Ventura Ruiz ipuin-kontalaria, Aranguren Telebistako Fermin Sagües eta Aritz Catalán eta Udal eta Kontzejuetatik parte hartu duten pertsona eta langile guztiei.
